Interesującym zjawiskiem, obserwowanym w ostatnich latach w Polsce (i Europie) jest rozprzestrzenianie się roślin przywiązanych do siedlisk zasolonych. Naturalnie występują one wzdłuż wybrzeża Bałtyku oraz na nielicznych solniskach śródlądowych (np. na Kujawach). Wiele z nich to gatunki rzadkie lub bardzo rzadkie, znane z pojedynczych stanowisk i niewielkich populacji.

Od lat 80. XX w. obserwuje się rozprzestrzenianie się gatunków halofitów (nazwa dla słonorośli stosowana przez botaników) zwłaszcza wzdłuż dróg szybkiego ruchu, gdzie w okresie zimowym stosuje się do odladzania roztwór solanki (chlorek sodu NaCl lub, rzadziej, chlorek wapnia CaCl2 czy magnezu MgCl2). Jednym z pierwszych gatunków, który rozpoczął gwałtowną migrację na przydroża „solonych” dróg była niepozorna trawa – mannica odstająca Puccinellia distans (Jacq.) Parl. (Mirek & Trzcińska-Tacik 1981). Obecnie gatunek ten obserwowany jest niezwykle często na zasolonych przydrożach na obszarze całego kraju. Zasiedla także przydroża dróg lokalnych oraz siedliska ruderalne w miastach. Kolejnym przedstawicielem grupy słonorośli, który rozpoczął swoją ekspansję na siedliskach antropogenicznych (stworzonych przez człowieka) jest muchotrzew solniskowy Spergularia marina (L.) Griseb. Obecnie występuje on w wielu miastach (m. in. dość licznie na obszarze Krakowa) oraz wzdłuż dróg ekspresowych.

Jednym z najrzadszych przedstawicieli słonorośli w Polsce była do niedawna babka pierzasta Plantago coronopus L. występująca na jedynym „żywym” stanowisku w obrębie zasolonych, wilgotnych łąk w rezerwacie „Karsiborska Kępa” nad Zalewem Szczecińskim. Gatunek ten zamieszczony został w ogólnopolskiej „czerwonej księdze” i na „czerwonej liście” jako krytycznie zagrożony (Sotek 2014; Kaźmierczakowa i in. 2016).

Pod koniec XX w. gatunek rozpoczął ekspansję w całej Europie, osiedlając się masowo wzdłuż autostrad i dróg ekspresowych. Niekiedy tworzy duże skupienia obejmujące setki, a nawet tysiące osobników występujących w wąskim pasie przydroża lub pasa rozdzielającego jezdnie dróg. Rośnie na glebach silnie przekształconych i zanieczyszczonych, z dużym udziałem frakcji piaszczystej lub kamienistej. Gatunek stwierdzono już także na wielu stanowiskach w zachodniej i południowo-zachodniej Polsce, wzdłuż autostrad oraz w dużych miastach, m. in. w Gdańsku, Poznaniu, Wrocławiu i Krakowie (Zając & Zając 2019; Wójcik i in. 2021).

Stanowisko w Krakowie zlokalizowane jest blisko południowej granicy miasta (od Libertowa) przy ul. Zakopiańskiej na przydrożach „Zakopianki” (droga S7) i niewielkiej skarpie sąsiadującej bezpośrednio z drogą. Populacja liczy obecnie co najmniej tysiąc osobników generatywnych, występujących z dużym pokryciem, sięgającym miejscami 70-90%.

Babka pierzasta jest rośliną jednoroczną, dwu- lub wieloletnią – hemikryptofitem. Tworzy charakterystyczną różyczkę równowąskich lub wąskolancetowatych liści, zwykle wyraźnie, głęboko ząbkowanych. Pęd kwiatostanowy zakończony jest kłosem składającym się z niepozornych, zielonawych kwiatów. Owocem babki jest torebka zawierająca nieliczne, drobne nasiona. Okres kwitnienia i owocowania jest długi i trwa od czerwca aż do mrozów. Gatunek rozmnaża się także wegetatywnie, tworząc w pobliżu rozety macierzystej, liczne rozety potomne.

Babka pierzasta jest gatunkiem o szerokim rozmieszczeniu geograficznym, obejmującym nie tylko pas nadmorski, ale także stanowiska śródlądowe. Występuje w zachodniej i południowej części Europy, w Azji Mniejszej oraz Afryce Północnej. Na niektórych obszarach jest klasyfikowana jako gatunek introdukowany i inwazyjny.

Autor opracowania: dr Wacław Bartoszek (Instytut Botaniki PAN)

Źródła:

Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E. & Ziarnek K. 2016. Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, ss. 44.

Mirek Z. & Trzcińska-Tacik M. 1981. Spreading of Puccinellia distans (L.) Parl. along the roads in southern Poland. Ekologia Polska 29(3): 343—352.

Sotek Z. 2014. Babka pierzasta Plantago coronopus L. W: R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki, & Z. Mirek (red.). Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Instytut Ochrony Przyrody PAN. Kraków, s. 485–487.

Wójcik T., Czarna A., Gawroński S., Górecki A., Jakubowska M., Jermakowicz E., Łazarski G., Pliszko A., Podgórska M, Stachurska-Swakoń A., Stadnicka-Futoma A., Towpasz K., Wyrzykiewicz-Raszewska M & Górski P. 2021. Nowe stanowiska roślin naczyniowych Polski, 2. Wiadomości Botaniczne 65: 1–20.

Zając A. & Zając M. (red.) 2019. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce: Dodatek. Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków, ss. 319.