Parietaria lekarska należy do rodziny pokrzywowatych. W sprzyjających warunkach osiąga do 80 (100) cm wysokości. Wytwarza proste, zwykle nierozgałęzione pędy. Liście ma wydłużone, jajowatolancetowate, całobrzegie, ułożone skrętolegle na łodydze; z wierzchu ciemno-, spodem jasnozielone.

Rośliny pokryte są prostymi, nieparzącymi włoskami. Kwiaty, podobnie jak u pokrzywy, drobne i niepozorne, zielonkawe, skupione w gęste, kulistawe kwiatostany w katach liści. Okwiat jest dzwonkowaty i składa się z 4, nierównej długości działek. Słupek jeden, otoczony 4 pręcikami. Owocem parietarii jest niewielki, jednonasienny orzeszek, czarno zabarwiony i błyszczący. Okres kwitnienia rozpoczyna się w czerwcu i trwa do września.

Gatunek pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego i środkowej Europy. W Polsce ma status archeofita, należy zatem do grupy gatunków przybyłych na nasz obszar przed końcem XV w. (Tokarska-Guzik i in. 2012).

Parietaria jest jednym z gatunków nitrofitów, zasiedlających żyzne, bogate w azot siedliska ruderalne. Preferuje miejsca zacienione, przy starych murach i płotach, na podwórkach, w miejscach składowania kompostu, w nitrofilnych zaroślach i tym podobnych siedliskach. Także na siedliskach ruderalnych w obrębie dworców kolejowych.

W Polsce jest gatunkiem stosunkowo rzadko spotykanym (Sychowa 1992; Zając & Zając 2001), przede wszystkim w miastach; wiele spośród dawniej podawanych stanowisk ma dziś jedynie historyczne znaczenie. Gatunek znajduje się na polskiej „czerwonej liście” w kategorii NT (bliski zagrożenia) (Kaźmierczakowa i in. 2016). Przyczyną jego ustępowania jest m. in. zanikanie siedlisk nitrofitów w miastach.

Na niektórych stanowiskach utrzymuje się niekiedy przez długie lata. Przykładem może być stanowisko w pobliżu klasztoru oo. Kamedułów na krakowskich Bielanach, gdzie był podawany już we florze Bessera (1809). Stanowisko to, odwiedzane przez kolejne pokolenia badaczy (por. Trzcińska-Tacik 1979) utrzymuje się do dziś (W. Bartoszek, obserwacje własne z 2020 r.). Parietaria występuje sporadycznie także w innych częściach Starego Miasta, np. na zaniedbanym podwórku wzdłuż muru klasztoru ss. Karmelitanek przy ul. Botanicznej (W. Bartoszek, obserwacje z 2023 i 2024 r.). Być może w niektórych miejscach występowania gatunek jest „reliktem” dawnej uprawy. Parietaria officinalis jest bowiem starą rośliną leczniczą, której ziele (herba parietariae) używano od dawna w celach medycznych, jako środek o działaniu moczopędnym do leczenia chorób pęcherza moczowego i nerek, środek przeciwkaszlowy oraz łagodzący ból w przypadku ran i oparzeń.

Autor opracowania: dr Wacław Bartoszek (Instytut Botaniki PAN)

Źródła:

Besser W. 1809. Primitiae florae Galicae austriacae utriusque. Viennae, Sumpt. Ant. Doll. 1: I–XVIII, 1–3392: I–VIII, 1-423.

Sychowa M. 1992. Urticaceae [w:] A. Jasiewicz (red.) Flora Polski. III. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków, ss. 75–79.

Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E. & Ziarnek K. 2016. Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków

Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M, Zając A., Urbisz Al., Danielewicz W. & Hołdyński C. 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Warszawa, ss. 197.

Trzcińska-Tacik H. 1979. Flora synantropijna Krakowa. – Rozprawy Habilitacyjne Uniwersytetu Jagiellońskiego 32: 1–278.

Zając A. & Zając M. (red.) 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków, ss. 714.