Świeże owoce, ukryte zakąski i bezpieczne schronienia – czy bluszcz może być mikro-ostoją dla ptaków zimujących w lasach środkowoeuropejskich?

W okresie zimy ptaki borykają się z wieloma trudnościami wynikającymi z niekorzystnych warunków pogodowych oraz niedoboru pokarmu. Problemy te są szczególnie istotne w ekosystemach o uproszczonej strukturze, często powstałych na skutek działalności człowieka. Do takich ekosystemów należą lasy gospodarcze, w których brakuje nadrzewnych mikrosiedlisk, kluczowych dla wielu gatunków ptaków.

Na łamach czasopisma Forest Ecology and Management ukazał się artykuł, w którym zespół kierowany przez Łukasza Kajtocha z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN (w pracach którego uczestniczył Łukasz Piechnik z naszego Instytutu) zwraca uwagę na rolę bluszczu pospolitego Hedera helix jako mikrosiedliska o dużym znaczeniu dla ptaków w okresie zimowym. Badania prowadzone były w lasach liściastych, w obszarze podgórskim i wyżynnym Europy Środkowej: na Pogórzu Karpackim, Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w Górach Świętokrzyskich w Polsce oraz w Kotlinie Zwoleńskiej na Słowacji.

Naukowcy wykazali, że fragmenty lasu z drzewami porośniętymi pionowymi i gęstymi formami bluszczu (czyli bluszczowymi pnączami) przyciągają zimujące w naszym regionie ptaki – obecność bluszczu pozytywnie wpływa na ich liczebność, bogactwo gatunkowe oraz różnorodność filogenetyczną, przy czym zależność ta jest obserwowana zarówno wewnątrz kompleksów leśnych jak i na ich brzegach (w ekotonie). Dlaczego tak się dzieje? Bluszcz jest zimozielonym pnączem, którego owoce dojrzewają zimą i pozostają na pędach aż do wczesnej wiosny. Jagody bluszczu są więc w lasach jednym z nielicznych, dostępnych zimą źródeł pokarmu dla ptaków owocożernych. Ulistnione pędy bluszczu, dzięki złożonej architekturze, pełnej szczelin i rozgałęzień, stanowią rezerwuar zimujących bezkręgowców i nasion ukrywanych przez różne zwierzęta (kolejne potencjalne źródło pokarmu). Oferują też dobrą osłonę przed warunkami atmosferycznymi, co jest szczególnie ważne w drzewostanach pozbawionych zimą liści.

Pnącza takie jak bluszcz, to na ogół rzadkie elementy w lasach strefy umiarkowanej, są jednak, jak się okazuje, nie do przecenienia jako czynnik zróżnicowania zespołów ptaków leśnych, zwłaszcza zimą. Autorzy artykułu liczą, że otrzymane przez nich wyniki zainspirują służby odpowiedzialne za gospodarkę leśną do zachowywania fragmentów drzewostanów porośniętych gęstym bluszczem. Przywrócenie ochrony tego gatunku, zaniechanej po 2014 r., a przynajmniej wprowadzenie zakazu usuwania drzew pokrytych grubymi pnączami, mogłoby wydatnie przyczynić się do zwiększenia roli lasów gospodarczych w ochronie bioróżnorodności.

Więcej o wynikach badań można przeczytać w oryginalnym artykule:

Kajtoch Ł., Grzędzicka E., Piechnik Ł., Wyka J., Lešo P. 2023. Evergreen ivy vines as a key element maintaining the high diversity of birds wintering in Central European forests. Forest Ecology and Management 544: 121165. DOI

Powyższy artykuł jest drugim z serii poświęconej znaczeniu bluszczu w lasach Europy Środkowej. Zachęcamy do zapoznania się także z pierwszym artykułem, który dotyczy preferencji siedliskowych bluszczu:

Wyka J., Piechnik Ł., Grzędzicka E., Lešo P., Dyderski M.K., Kajtoch Ł. 2023. The vertical form of the common ivy Hedera helix L. is associated with diverse and semi-natural forests in Central European highlands. Forest Ecology and Management 530: 120750. DOI

Kos żerujący na owocach bluszczu zimą.
Foto: Łukasz Kajtoch

Drozd śpiewak żerujący na owocach bluszczu zimą.
Foto: Łukasz Kajtoch

Pionowe formy bluszczu w lesie gospodarczym; Las Podbuczyna, Trzebinia, Wyżyna Śląska.
Foto: Łukasz Piechnik

Pionowe formy bluszczu w lesie gospodarczym; Las Podbuczyna, Trzebinia, Wyżyna Śląska.
Foto: Łukasz Piechnik

Pionowa forma bluszczu w lesie gospodarczym; Las Podbuczyna, Trzebinia, Wyżyna Śląska.
Foto: Łukasz Piechnik

Pionowe formy bluszczu w lesie gospodarczym; Las Bugajski, Góry Świętokrzyskie, grudzień 2018.
Foto: Emilia Grzędzicka

Pionowa forma bluszczu; Grajów, Pogórze Wielickie, zima 2022.
Foto: Łukasz Kajtoch