Nasi naukowcy zrekonstruowali gospodarkę neolitycznych rolników zamieszkujących Dolinę Nidy

Człowiek przedhistoryczny pozostawił po sobie wielkie bogactwo śladów, z których doświadczony badacz może czytać, jak ze źródeł pisanych. Przykładowo, z zachowanych na stanowiskach archeologicznych szczątków roślinnych da się wywnioskować, co jedli dawni ludzie, jak się ubierali, jakich narzędzi używali i wiele więcej. Niedawno zespół archeobotaniczek z naszego Instytutu, kierowany przez Magdalenę Moskal-del Hoyo, zrekonstruował w ten sposób gospodarkę rolniczo-hodowlaną społeczności zamieszkujących Dolinę Nidy w 2 połowie IV tysiąclecia p.n.e., a wyniki tej rekonstrukcji przedstawił na łamach Journal of Archaeological Science: Reports oraz The Holocene.

W artykule opublikowanym w pierwszym z wymienionych czasopism badaniom poddany został jeden z najbogatszych zbiorów archeobotanicznych reprezentujących okres środkowego neolitu na terenie Polski, pochodzący z wykopalisk w Mozgawie i obejmujący między innymi materiał karpologiczny (nasiona i owoce) i kolekcję węgli drzewnych. Analiza tego zbioru pozwoliła ustalić, że gospodarka rolnicza mieszkańców neolitycznej osady była oparta na uprawie zbóż (przede wszystkim pszenicy płaskurki Triticum diccocon), lnu Linum usitatissimum i roślin strączkowych (soczewica Lens culinaris i groch Pisum sativum). Systematycznie uzupełniano ją o zbieractwo wybranych gatunków roślin dzikich. Według autorów na szczególną uwagę zasługują zaskakująco liczne pozostałości nasion lnu oraz soczewicy – roślin do tej pory praktycznie niespotykanych w zwęglonych zbiorach makroskopowych szczątków roślinnych na innych neolitycznych osadach z obszaru Europy Środkowej. Rośliny znalezione w Mozgawie miały szerokie zastosowanie – były wykorzystywane nie tylko w celach konsumpcyjnych, ale także jako surowiec zielarski, barwiarski (np. nawrot polny Lithospermum arvense) oraz włókienniczy (np. len).

Celem drugiego artykułu było powiązanie gospodarki rolniczo-hodowlanej z warunkami środowiskowymi. Było to możliwe dzięki współpracy naszych archeobotaniczek z licznym zespołem złożonym z archeozoologów, archeologów oraz geomorfologów. W oparciu o serię odwiertów i dat radiowęglowych zrekonstruowana została topografia i hydrologia wokół dawnej osady, natomiast dane palinologiczne pozwoliły odtworzyć szatę roślinną. Naukowcom udało się dowieść, że neolityczni rolnicy korzystali z zasobów różnorodnych habitatów, nie doprowadzając do nadmiernej eksploatacji żadnego z nich. Dietę roślinną uzupełniano o mięso zwierząt hodowlanych (bydła, świń oraz owiec lub kóz) oraz zwierząt dzikich (w pobliskich lasach polowano na jelenie, łosie i niedźwiedzie brunatne), jednak kluczową rolę dla społeczności zamieszkujących Mozgawę odgrywała Nida z ogromnym bogactwem gatunkowym ryb i fauny zamieszkującej szuwary.

Więcej w źródłowych artykułach:

Mueller-Bieniek A., Moskal-del Hoyo M., Korczyńska-Cappenberg M., Kapcia M., Nowak M. 2023. Plant macro-remains from a large middle Neolithic settlement in SE Poland – Internal diversification and possible status of the settlers. Journal of Archaeological Science: Reports 49: 104016. DOI

Korczyńska-Cappenberg M., Nowak M., Mueller-Bieniek A., Wilczyński J., Pospuła S., Wertz K., Kalicki T., Biesaga P., Szwarczewski P., Kapcia M., Cappenberg K., Wacnik A., Moskal-del Hoyo M. 2023. Middle Neolithic agricultural and land-use models in southern Poland: A case-study of the long-term settlement in Mozgawa. The Holocene 33: 619–635. DOI

Prace przy wykopaliskach w Mozgawie.
Foto: Magdalena Moskal-del Hoyo

Prace przy wykopaliskach w Mozgawie.
Foto: Magdalena Moskal-del Hoyo

Prace przy wykopaliskach w Mozgawie.
Foto: Magdalena Moskal-del Hoyo

Wiercenia geomorfologiczne u podnóża stoku, na którym zlokalizowana jest osada neolityczna, w celu pozyskania m.in. danych palinologicznych.
Foto: Magdalena Moskal-del Hoyo

Miejsce usytuowania osady neolitycznej (widok z lotu ptaka na stanowisko archeologiczne).
Foto: Magdalena Moskal-del Hoyo

Materiał karpologiczny – nasiona lnu Linum usitatissimum.
Foto: Krzysztof Stachowicz

Materiał karpologiczny – nasiona stokłosy Bromus sp.
Foto: Krzysztof Stachowicz

Materiał karpologiczny – prawdopodobnie nasiona poziomki Fragaria sp.
Foto: Krzysztof Stachowicz