IMPAWOS: Wpływ obcych i rodzimych roślin drzewiastych na roślinność i glebę: dwie strony medalu?

Streszczenie

Zmiany klimatu, intensyfikacja rolnictwa, urbanizacja, rozwój transportu i inne czynniki o charakterze globalnym sprzyjają gwałtownemu rozprzestrzenianiu się niektórych gatunków roślin i zwierząt. Naukowcy, decydenci i praktycy (służby leśne, służby ochrony przyrody itp.) skupiają się przede wszystkim na gatunkach obcych – elementach flory i fauny przeniesionych celowo lub nieświadomie (zawleczonych) poza zasięg naturalnego występowania – ponieważ są one często źródłem inwazji biologicznych stanowiących poważne zagrożenie dla różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych. Gatunki rodzime do niedawna uważane były za nieszkodliwe. Pewne obserwacje pokazują jednak, że te o dużych zdolnościach do ekspansji mogą zachowywać się jak gatunki inwazyjne – mogą zajmować nowe tereny lub wkraczać w nowe siedliska, korzystając z zaburzeń powodowanych przez człowieka (np. wynikających ze zmian w sposobie użytkowania gruntów).

Celem niniejszego projektu jest ocena wpływu obcych inwazyjnych oraz rodzimych ekspansywnych gatunków roślin drzewiastych na parametry zbiorowisk roślinnych, właściwości gleby (w tym dostępność pierwiastków odżywczych, aktywność biologiczną, tempo rozkładu ściółki), reżim świetlny i warunki mikroklimatyczne w typowym krajobrazie Europy Środkowej. Projekt będzie realizowany na terenie Polski i Czech w ramach współpracy trzech ośrodków badawczych: Instytutu Botaniki Czeskiej Akademii Nauk, Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN oraz Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

W badaniach uwzględnionych zostanie kilkanaście gatunków drzew i krzewów, w tym gatunki użytkowe, wykorzystywane w leśnictwie lub w zieleni urządzonej (np. Robinia pseudoacacia, Symphoricarpos albus), oraz gatunki nieużytkowe, rozprzestrzeniające się obecnie głównie spontanicznie (np. Acer negundo, Prunus serotina). Wybór gatunków drzewiastych jako obiektu badań został podyktowany dwoma względami. Po pierwsze, gatunki zielne zostały przebadane w ramach realizowanego niedawno przez partnera czeskiego projektu pt. "Ekologiczne oddziaływanie obcych i rodzimych gatunków roślin na roślinność: czy pochodzenie ma znaczenie?" (niniejszy projekt jest jego kontynuacją). Po drugie, gatunki drzewiaste mają duży potencjał siedliskotwórczy, mogą więc silniej wpływać na różne aspekty funkcjonowania ekosystemów niż gatunki zielne (drzewa i krzewy zaliczane są do tzw. "inżynierów ekosystemów", tj. organizmów, które decydują o występowaniu całej gamy gatunków poprzez relacje innego rodzaju niż troficzne). Badania będą prowadzone w taki sposób, aby efekt gatunku obcego dało się porównać z efektem gatunku rodzimego i aby oba te efekty dało się odnieść do sytuacji kontrolnej (rodzimego zbiorowiska wielogatunkowego).

Symphoricarpos albus – jeden z gatunków inwazyjnych krzewów uwzględnionych w projekcie.
Foto: pixabay.com.

Robinia pseudoacacia – jeden z gatunków inwazyjnych drzew uwzględnionych w projekcie.
Foto: pixabay.com.

W poszukiwaniu powierzchni do badań – pierwszy wspólny wyjazd terenowy wykonawców projektu; okolice Průhonic, Czechy, 2023 r.
Foto: Małgorzata Stanek.

Testowanie metod pomiarowych w terenie – pierwszy wspólny wyjazd terenowy wykonawców projektu; okolice Průhonic, Czechy, 2023 r.
Foto: Małgorzata Stanek.