Lasy na lessach Małopolski: rekonstrukcja na podstawie archeologicznych węgli drzewnych

Działalność człowieka polegająca na zbieraniu opału wokół osad może służyć do rekonstrukcji lasów rosnących w najbliższym sąsiedztwie siedzib ludzkich, nawet po upływie tysiącleci. Wynika to z założenia, że opał zbierany był często, niemal codziennie, a głównymi czynnikami wpływającymi na jego wybór były dostępność i łatwość transportu do osady. Wydaje się, że duże znaczenie miało również zbieranie drewna o jak najmniejszej wilgotności. Z tych powodów duży udział w drewnie opałowym mógł mieć chrust zbierany pod okapem drzew, który przynoszony systematycznie do osady mógł stanowić dobrą reprezentację lokalnej roślinności.

Próbę rekonstrukcji zbiorowisk leśnych rozwijających się na terenach lessowych Małopolski w okresie od początku neolitu do środkowego okresu epoki brązu podjęła dr Magdalena Moskal-del Hoyo, podsumowując wieloletnie badania resztek drewna opałowego znalezionych w wypełniskach obiektów archeologicznych pochodzących z 79 stanowisk. Węgle drzewne z najstarszych osad neolitycznych wskazują, że w czasach pojawienia się pierwszych społeczności rolniczych, ponad 7 tys. lat temu, na terenach o pokrywie lessowej znajdujących się w sąsiedztwie cieków wodnych lokalnie występowały lasy liściaste z dominacją dębów, w typie świetlistych dąbrów i/lub wielogatunkowych lasów liściastych zbliżonych do grądów, choć zasadniczo bez grabu (z racji jego późniejszej migracji). Duży udział sosny wskazuje, że lokalnie mogły też rozwijać się bory mieszane sosnowo-dębowe. Późni holoceńscy migranci, tj. grab, buk i jodła, pojawiają się w materiałach z początku epoki brązu (pierwsza połowa II-go tysiąclecia BC), niemniej jednak, początkowo zyskują większy udział jedynie na stanowiskach karpackich i tych położonych na prawobrzeżu Wisły.

Więcej o wynikach badań można przeczytać w artykule:

Moskal-del Hoyo M. 2021. Open canopy forests of the loess regions of southern Poland: A review based on wood charcoal assemblages from Neolithic and Bronze Age archaeological sites. Quaternary International 593–594: 204–223. DOI

Wykopaliska archeologiczne – neolityczne jamy, z których pobierane były próby archeobotaniczne.
Foto: Magdalena Moskal-del Hoyo.

Próby archeobotaniczne z neolitycznego stanowiska archeologicznego.
Foto: Magdalena Moskal-del Hoyo.

Pozyskiwanie szczątków roślinnych z prób archeobotanicznych przy pomocy maszyny flotacyjnej.
Foto: Magdalena Moskal-del Hoyo.

Mikrofotografia dębu Quercus sp. – węgiel drzewny w przekroju poprzecznym.
Foto: Magdalena Moskal-del Hoyo.

Fragment rekonstrukcji krajobrazu wokół neolitycznej osady w Mozgawie na lessowym wzniesieniu w pobliżu doliny Nidy.
Rycina: Marta Korczyńska.