Rozmieszczenie kłokoczki południowej w Polsce – badania pilotażowe i nowy projekt badawczy

Dobrą praktyką w procesie przygotowywania wniosku grantowego jest wykonanie badań pilotażowych. W przypadku projektu pt. "Rodzima czy obca? Filogeografia kłokoczki południowej Staphylea pinnata L. w Europie Środkowej", zakwalifikowanego do finansowania w 20. edycji konkursu PRELUDIUM, którego autorem jest mgr inż. Łukasz Piechnik z naszego Instytutu, badania pilotażowe były prowadzone z godnym podziwu rozmachem i z wykorzystaniem ciekawych, nie zawsze oczywistych metod. W ich efekcie powstała jak do tej pory najbardziej kompletna mapa polskich stanowisk kłokoczki południowej.

Dane dotyczące rozmieszczenia kłokoczki południowej zbierano przez wiele lat, rozpoczynając od metod tradycyjnych – przeglądu literatury, ogólnodostępnych baz danych oraz zbiorów zielnikowych. W kolejnym kroku zastosowano innowacyjne podejście polegające na łączeniu informacji z map historycznych i danych LIDAR (Geoportal), mające na celu identyfikację określonych naturalnych i sztucznych form terenu (wąwozy, wały grodzisk, fundamenty nieistniejących budowli) – potencjalnych miejsc występowania kłokoczki. Metoda ta dała dobre rezultaty w przypadku obszarów leśnych. Wiele cennych informacji uzyskano dzięki zaangażowaniu licznych osób, które przekazały swoje niepublikowane dane (Citizen Science). Byli to naukowcy botanicy, pracownicy służb ochrony przyrody, leśnicy, osoby amatorsko zajmujące się botaniką i szeroko rozumiana rzesza przyrodników. Zapytania dotyczące rozmieszczenia gatunku zamieszczano w publikacjach popularnonaukowych, na internetowych forach przyrodniczych, na blogach oraz na Facebooku. Przeszukiwano bazy muzeów etnograficznych i zbierano informacje od etnologów, w celu wytypowania obszarów, na których tradycje związane z kłokoczką nadal są kultywowane (np. palmy wielkanocne, wyroby z nasion). Na terenach, gdzie kiedyś istniały naturalne stanowiska kłokoczki (dziś uznane za stanowiska historyczne), rozwieszano plakaty na tablicach ogłoszeniowych oraz przeprowadzono wywiady z miejscową ludnością. Zaskakująco dużo stanowisk udało się odnaleźć przy pomocy aplikacji Google Street View. Wszystkie uzyskane informacje o występowaniu kłokoczki były weryfikowane w terenie.

Wyniki inwentaryzacji stanowisk kłokoczki południowej w Polsce (354 stanowiska, w tym 164 nowe) zostały przedstawione w artykule opublikowanym w najnowszym numerze czasopisma Plant and Fungal Systematics:

Piechnik Ł., Kurek P., Wójcik T. 2021. Distribution of the European bladdernut Staphylea pinnata (Staphyleaceae) in Poland. Plant and Fungal Systematics 66: 166–183. DOI

Zgromadzone dane staną się punktem wyjścia dla planowanych w projekcie badań nad zmiennością genetyczną polskich populacji kłokoczki południowej, ich pochodzeniem (naturalne vs antropogeniczne) i pokrewieństwem z populacjami występującymi w innych krajach Europy. Zachęcamy do zapoznania się ze szczegółowym opisem projektu.

Owoce kłokoczki południowej.
Foto: Ł. Piechnik.

Kłokoczka południowa zebrana w 1958 r. ze stanowiska koło Strzyżowa (Wąwóz Ratuszniówek, Pogórze Strzyżowskie) – arkusz zielnikowy zdeponowany w Herbarium Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku.
Foto: P. Kurek.

Odnalezione stanowisko kłokoczki południowej w Wąwozie Ratuszniówek.
Foto: Ł. Piechnik.